Testy diagnostyczne

Szybki test na grypę

Zazwyczaj grypa diagnozowana jest na podstawie objawów klinicznych i leczona wyłącznie objawowo. Jeżeli jednak u konkretnego chorego spodziewamy się jej ciężkiego przebiegu lub obawiamy się komplikacji leczenie antywirusowe należy wdrożyć w ciągu 48 godzin. Wówczas przydatne są testy, które potwierdzają diagnozę i uzasadniają wdrożenie leczenia antywirusowego.

Test PSA, wykrywanie antygenu prostaty:

Swoistego antygenu sterczowego (PSA) – białko, wytwarzany przez gruczoł prostaty. Prostata – Wielkość ciała orzech u mężczyzn, usytuowany w pobliżu pęcherza i odbytnicy. Produkuje cieczy, który jest częścią spermy. Większość PSA dostanie się spermy, ale niektóre z nich trafia do krwiobiegu. Jeśli masz problemy z prostatą, Poziom PSA we krwi może wzrosnąć.

Przyczyny określonego antygenu prostaty testu

Test stosowany jest do PSA:

• Badań przesiewowych na raka prostaty;
• Monitorowania leczenia raka prostaty;
• Definicje nawrotu raka u chorych, które zostały już leczony na raka prostaty.

Podwyższone poziomy PSA mogą być związane z zapaleniem gruczołu krokowego (zapalenie gruczołu krokowego) i powiększenie prostaty (łagodny przerost gruczołu krokowego).

Jak jest test na antygen gruczołu krokowego?

Preparat do procedury

• Wytrysk może powodować zwiększenie stężenia PSA. Unikać aktywności seksualnej dla 2-3 dni przed badaniem;
• Niektóre procedury mogą podnieść poziom PSA. Testy PSA Plan kilka tygodni po jednej z następujących procedur:
  • Każda operacja prostaty;
  • Biopsja prostaty;
  • Masaż prostaty;
• Poczekaj kilka tygodni po udanym leczeniu infekcji prostaty;
• Niektóre leki mogą obniżać poziom PSA. Należy poinformować lekarza,, jeśli pacjent przyjmuje:
  • Finasteryd (np, Propecia, Proscar);
  • Dutasterid (np, Avodart).

Opis testu na antygen gruczołu krokowego

Temat musi zakasać rękawy. Wokół ramienia zostanie owinięty gumką. Teren zostanie skasowana na wymaz strony, zwilżoną alkoholem. W żyle strony dodaje się do igły strzykawki. Mała ilość krwi do strzykawki. Następnie igła jest usuwana, dociskane do nakłucia. W miejscu iniekcji mogą być stosowane małe bandaż.

Krew zostanie wysłane do laboratorium w celu badania.

Po tym można zrobić codziennych obowiązków.

Jak długo trwa próbki krwi do analizy na antygen gruczołu krokowego?

Natychmiast pobieranie krwi trwa kilka minut.

Będzie bolało?

Niewielki ból może być odczuwane podczas wkładania igły.

Wyniki analizy antygenu specyficznego dla prostaty

Wyniki, zwykle, będzie dostępna w ciągu kilku dni (do tygodnia). Lekarz poinformuje o wynikach.

Jeśli poziom PSA jest lekko podwyższonej, ale nie ma innych powodów, aby podejrzewać raka prostaty, lekarz może zalecić ścisłe monitorowanie poziomu PSA. Jeśli jest zbyt duża PSA, znacznie zwiększona lub lekarz stwierdzi, zaburzenia w wyniku palcowe badanie odbytu, być może, trzeba przekazać inne badania, taki, Biopsja prostaty.

Po analizie specyficznego antygenu prostaty skontaktować się z lekarzem

Po powrocie do domu, trzeba udać się do lekarza w następujących przypadkach::

• Krwawienie z miejsca igłą iniekcyjną;
• W miejscu wstrzyknięcia miał duży siniak lub obrzęk;
• Wyniki nie wpłynęły w ciągu kilku tygodni.

Zakup test PSA

Test ciążowy:

Jak wykonać test ciążowy?

Wykonywanie testu ciążowego to dla każdej kobiety wiele emocji. Każdy test domowy wymaga dużej precyzji w stosowaniu się do zaleceń z dołączonej ulotki. Zanim podejmie się próbę zrobienia testu, trzeba więc wiedzieć, jak wykonać test ciążowy. Dobrze jest zaopatrzyć się w dwa testy, aby w razie wyniku nieważnego móc przeprowadzić test jeszcze raz. Wszystkie domowe testy ciążowe są jednorazowego użytku. 

Kiedy wykonać test ciążowy?

Gonadotropina kosmówkowa to hormon, na podstawie którego wykrywają ciążę wszystkie testy ciążowe domowego użytku. Jest on wydzielany przez płód od chwili zagnieżdżenia się go w ścianie macicy. Jego ilość zmniejsza się stopniowo od około trzeciego miesiąca ciąży. Oznacza to, że najlepszym terminem wykonania testu ciążowego, niezależnie od jego czułości (minimalnej ilości wykrywanego hormonu hCG) jest czas od dnia spodziewanej miesiączki, 7-10 dni po podejrzewanym zapłodnieniu.

Instrukcja wykonania testu ciążowego

Wszystkie testy ciążowe są uznawane niemal w stu procentach za godne zaufania (ich wiarygodność ocenia się na około 95-99 procent, 100 procent pewności może dać wizyta u ginekologa i badanie USG). Dobrze jest jednak, w przypadku braku miesiączki, wykonać dwa, w odstępie kilkudniowym. Poziom hormonu hCG na samym początku ciąży jest dość niski, na tyle, że test ciążowy może go nie wykryć. Wynik mogą zaburzać także terapie hormonalne.

Niezależnie od rodzaju wybranego testu, zanim rozpocznie się badanie, trzeba dokładnie przeczytać całą instrukcję dołączoną do opakowania oraz sprawdzić datę przydatności do użycia. Przeterminowany test nie da prawidłowego wyniku. Należy także sprawdzić, czy opakowanie testu nie jest uszkodzone. Nawet wilgoć znajdująca się w powietrzu może sprawić, że test będzie pokazywał fałszywy wynik. Test wykonuje się rano, z pierwszego oddawania moczu. Testuje się tylko świeżo pobrany mocz.

Postępowanie jest nieco inne w zależności od rodzaju testu. Testy ciążowe dzielimy na testy płytkowe, strumieniowe i paskowe. Różnią się one tylko sposobem wykonywania, ich „mechanizm” jest ten sam – wszystkie wykrywają hormon hCG w moczu kobiety.

• Test paskowy. Jest to test składający się ze specjalnego paska z bibuły, tak zwanego testera lub paska reakcyjnego. Mocz oddaje się do suchego, czystego pojemnika, jak przy oddawaniu moczu do innych badań. Suchą dłonią bierze się do ręki pasek testowy i zanurza się go na określony czas w moczu (jest to informacja podana w instrukcji każdego testu). Jeśli na bibule pojawią się dwie kreseczki, oznacza to ciążę. Wynik należy odczytać po czasie podanym na ulotce dołączonej do testu.
• Test płytkowy. Jest to obecnie najpopularniejszy test ciążowy. Składa się z pipetki oraz płytki testowej. Mocz w tym przypadku pobiera się do pipetki. Do okienka testowego wkrapla się kilka kropli moczu (dokładna ilość jest podana w instrukcji). Wynik testu można odczytać po 2-5 minutach. Jeśli w okienku pojawią się dwie kreski, oznacza to ciążę.
• Test strumieniowy. Taki rodzaj testu ciążowego składa się z końcówki przypominającej flamaster. Mocz oddaje się bezpośrednio na końcówkę.

Testy ciążowe kosztują od kilku do kilkunastu złotych, nie są więc dużym wydatkiem. Warto jest jak najwcześniej dowiedzieć się o ewentualnej ciąży, aby nie zaszkodzić dziecku. Po uzyskaniu wyniku dodatniego, trzeba pójść do ginekologa, który może potwierdzić ciążę.

autor: Anna Szozda, parenting.pl

Zakup test ciążowy

Test FOB, krew utajona w kale:

Test na krew utajoną w kale (FOB – z ang. Faecal Occult Blood) jest badaniem dzięki, któremu możliwe jest wykrycie w kale niedostrzegalnej gołym okiem krwi.
Krew utajona w kale oznacza taką ilość krwi, która nie zmienia barwy kału ani jego konsystencji. Jest możliwa do wykrycia wyłącznie metodą laboratoryjną.

Kiedy zlecany jest test na krew utajoną w kale?

Test na krew utajoną w kale jest badaniem przesiewowym u osób powyżej 50 roku życia, w kierunku wczesnego wykrycia raka jelita grubego.

To badanie kału zleca się u pacjentów, u których występują niepokojące objawy:

• ogólne osłabienie organizmu,
• krwawe, ciemne stolce o bardzo wąskiej średnicy,
• zmiana rytmu wypróżnień,
• obniżone stężenie hemoglobiny,
• niski hematokryt,
• spadek masy ciała.

Technika oraz przygotowanie do badania FOB

 Test FOB jest testem, który można wykonać samodzielnie w domu, istnieje możliwość zakupienia go w aptece.

Kał podczas opróżnienia oddaje się do dowolnego naczynia uprzednio dokładnie umytego, wypłukanego i osuszonego. Kału nie oddajemy do muszli klozetowej.

Dalsze badanie wykonujemy wedle instrukcji załączonej do każdego testu.

U kobiet kał może być pobierany, minimum 3 dni po zakończeniu krwawienia miesięcznego. Badania nie należy wykonywać w trakcie krwawienia hemoroidów.

Do testu oznaczania krwi utajonej w kale – FOB pacjent nie musi stosować specjalnej diety.

Nie jest wskazane stosowanie środków przeczyszczających w celu oddania stolca do badania.

Należy jednak pamiętać o lekach, które mogą powodować krwawienia z przewodu pokarmowego – leki przeciwkrzepliwe, aspiryna, sterydy.

Wartości referencyjne badania na krew utajoną w kale

Każdego dnia w kale mogą pojawić się śladowe ilości krwi, jej ilość może wynieść:

• od 0,5 do 1,5 ml/dobę.

W przypadku hemoglobiny górna fizjologiczna wartość wynosi:

• 2mg Hb/g kału.

Powyższe ilości nie są wykrywane w testach na krew utajoną.

Przekroczenie 10 mg HB/g kału w przypadku hemoglobiny oraz 10 ml krwi na dobę oznacza dodatni wynik badania. 

Interpretacja wyniku testu FOB

Wynik dodatni badania FOB – na teście pojawiają się 2 paski zabarwione na różowo.

W celu potwierdzenia wyniku zalecane jest wykonanie testu na krew utajoną w laboratorium.

Otrzymanie wyniku dodatniego, oznacza obecność krwi w kale.

Choroby, których jednym z objawów może być obecność krwi utajonej w kale to:

• raka jelita grubego,
• raka żołądka,
• polipy,
• krwawiący wrzód żołądka.

Należy zaznaczyć, że na podstawie dodatniego wyniku otrzymanego w teście FOB nie można stawiać rozpoznania. Lekarz zleci dodatkowe badania  w celu znalezienia przyczyny obecności krwi utajonej w kale.

Zakup test FOB

Test do wykrywania w moczu Benzodiazepin: 

Benzodiazepiny są to związki chemiczne, które znalazły zastosowanie między innymi w terapii lęku i bezsenności. Badanie stężenia benzodiazepin wykonujemy w celu wykrycia leku w organizmie pacjenta, przy podejrzeniu uzależnienia lub przedawkowania.

Co to są benzodiazepiny?

Benzodiazepiny to związki chemiczne, które znalazły zastosowanie przede wszystkim w doraźnej terapii lęku oraz bezsenności. Są stosowane przez lekarzy w celu uspokojenia pacjenta przed zabiegami chirurgicznymi, bądź diagnostycznymi.

Działanie miorelaksacyjne benzodiazepin wykorzystywane jest w leczeniu stanów zwiększonego napięcia mięśniowego.

Benzodiazepiny są lekami,które nie powinny być stosowane dłużej niż 4 tygodnie. Przewlekłe leczenie benzodiazepinami powinno być unikane, ze względu na niebezpieczeństwo uzależnienia zarówno psychicznego jak i fizycznego. Wraz z przewlekłym stosowaniem spada skuteczność terapeutyczna leku, czyli lek nie działa już tak jak na początku jego stosowania.

Leki te powinny być stosowane pod ścisłą kontrolą lekarza, ponieważ bardzo często prowadzą do uzależnień oraz powodują objawy niepożądane. Należą do nich m.in.: obniżenie sprawności ruchowej, zawroty głowy, problemy z pamięcią.

Metabolizowane są w wątrobie, wydalane w minimalnej ilości z moczem.

Kiedy oznaczamy stężenie benzodiazepin w moczu?

Badanie stężenia benzodiazepin wykonujemy w celu wykrycia leku w organizmie pacjenta, przy podejrzeniu nieprawidłowego stosowania, bądź przedawkowania.

Objawy zatrucia benzodiazepinami to:

• spowolnienie,
• niewyraźna mowa,
• zaburzenia równowagi,
• senność,
• nieskoordynowane i niezależne od pacjenta ruchy kończyn, bądź całego ciała,
• wąskie źrenice.

Przygotowanie do badania

W celu oznaczenia stężenia benzodiazepin w moczu, pacjent musi dostarczyć do punktu pobrań próbkę własnego moczu. Pacjent powinien oddać mocz do jałowego pojemnika, po uprzedniej toalecie miejsc intymnych. Pojemnik można zakupić w aptece, bądź otrzymać w niektórych poradniach. Pojemnik z moczem pacjent powinien dostarczyć jak najszybciej do punktu pobrań. Gdy pacjent jest nieprzytomny mocz można uzyskać drogą cewnikowania pęcherza moczowego.

Wynik jest najbardziej wiarygodny, gdy czas od zażycia ostatniej dawki leku do wykonania badania nie przekroczy 72 godzin.

Wartości referencyjne

Dolna granica wykrywalności benzodiazepin wynosi:

• 300 ng/ml.

Interpretacja wyniku

Badanie daje wynik pozytywny, gdy stężenie benzodiazepin w moczu przewyższa 300 ng/ml. Wynik powyżej górnej granicy normy świadczy o nieprawidłowym stosowaniu benzodiazepin.

Gdy lekarz stwierdzi u  pacjenta zatrucie benzodiazepinami, może zastosować lek, który jest swoistą odtrutką – flumazenil.

U pacjenta stosującego przewlekle benzodiazepiny, po ich nagłym odstawieniu może wystąpić zespół abstynencyjny. Objawia się on m.in.: drażliwością, problemami ze snem, zaburzeniami pamięci. Z tego powodu lekarz odstawia benzodiazepiny powoli, redukując dawki leku.

Zakup Test do wykrywania w moczu Benzodiazepin

Test do ogólnego badania moczu:

Badanie ogólne moczu to analiza próbki moczu pod względem jego właściwości fizycznych, chemicznych i obrazu mikroskopowego. Dzięki połączeniu prostoty i możliwości wykrycia wielu nieprawidłowości dotyczących nie tylko układu moczowego, stosowane jest zarówno w celach diagnostycznych jak i jako badanie przesiewowe w ogólnej ocenie stanu zdrowia.

Co to jest badanie ogólne moczu?

Badanie ogólne moczu pozwala ocenić pracę układu moczowego. Ponadto, biorąc pod uwagę fakt, że rolą nerek jest filtrowanie i oczyszczanie krwi, pomaga ono wykazać obecność schorzeń dotyczących innych części organizmu, ale wpływających na skład powstającego moczu – np. cukrzycy, w której przebiegu w moczu pojawia się glukoza.

Próbka moczu poddawana jest w związku z tym kompleksowemu badaniu – oceniana jest pod kątem:

• cech fizycznych (barwa, przejrzystość, zapach, odczyn pH, ciężar właściwy),
• chemicznych (obecność białek, glukozy, związków ketonowych, bilirubiny, urobilinogenu, azotynów oraz czasami hemoglobiny i mioglobiny),
• wyglądu pod mikroskopem (poszukiwana jest obecność czerwonych krwinek, leukocytów, komórek nabłonkowych, wałeczków, kryształów oraz bakterii).

W przypadku wykrycia nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu, lekarz może podejrzewać istnienie stanu chorobowego i, zależnie od odchyleń poszczególnych parametrów, ma możliwość doboru bardziej precyzyjnych testów.

Kiedy wykonujemy badanie ogólne moczu?

Badanie ogólne moczu często wykonywane jest jako test przesiewowy, pozwalający na wczesne wykrycie i rozpoczęcie leczenia choroby – czasami jeszcze przed wystąpieniem zauważalnych objawów. W związku z tym wskazane jest ono do podstawowej oceny stanu zdrowia a także zlecane przy:

• przyjęciu do szpitala,
• podczas monitorowania przebiegu ciąży,
• przed planowanymi zabiegami.

Zdarza się, że w ten sposób wykrywana jest cukrzyca, postępująca choroba nerek czy nieujawniona jeszcze choroba wątroby. Ponadto badanie wykonywane jest rutynowo w przypadku wystąpienia objawów takich jak:

• potrzeba częstego oddawania moczu (czasami w niewielkiej ilości),
• ból przy oddawaniu moczu,
• krew w moczu,
• ból pleców i/lub brzucha.

Są to symptomy charakterystyczne dla infekcji układu moczowego, a badanie ogólne moczu pozwala na postawienie jej rozpoznania. Po zdiagnozowaniu takich stanów jak choroba nerek, dróg moczowych czy cukrzyca, badanie ogólne moczu zlecane jest w celu oceny rozwoju choroby i postępów leczenia. Istnieje też wiele innych stanów chorobowych, w których test ten może być użyty jako element postępowania diagnostycznego – wymienić wśród nich można wszelkie choroby dotyczące układu moczowego (np. kamica moczowa, urazy nerek i pęcherza moczowego, zespół nefrytyczny, nefropatia refluksowa, zakrzepica żył nerkowych, czy zapalenie pęcherza moczowego) oraz stany takie jak zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej (zasadowica, kwasica), niewydolność serca, zespół hemolityczno-mocznicowy, toczeń rumieniowaty układowy, zapalenie jąder, rak prostaty i wiele innych.

Podsumowując, badanie ogólne moczu wskazane jest do oceny:

• chorób nerek i dróg moczowych (kamicy, zapaleń, zakażeń, nowotworów, odrzutu przeszczepu nerki),
• powikłań chorób cywilizacyjnych – cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, otyłości,
• chorób dotyczących wielu narządów – tocznia, chorób tkanki łącznej, skrobiawicy,
• do regularnej ocenystanu zdrowia.

Jak wygląda badanie ogólne moczu?

Badanie to wykonywane jest najczęściej w formie analizy próbki moczu z użyciem testów paskowych i oglądania pod mikroskopem.

• Bardzo ważny jest sposób zebrania próbki. Powinna ona pochodzić z pierwszego porannego moczu. Istotne jest zachowanie co najmniej 8 godzin przerwy od spożywania płynów – w innym przypadku wyniki badania mogą być niemiarodajne.
• Ponadto należy pamiętać o dobrym wypoczynku w dniu poprzedzającym badanie – obejmuje to również unikanie dużego wysiłku fizycznego (może on prowadzić do otrzymania wyniku białkomoczu lub krwinkomoczu w badaniu).
• Wskazane jest unikanie przed badaniem diety wysokobiałkowej, unikanie spożywania pokarmów mogących zmienić zabarwienie moczu (np. buraki, porzeczki, jagody, duże ilości marchwi) oraz przyjmowania leków dających podobny efekt (np. witamina B, fenazopirydyna, fenytoina, lewodopa, nitrofurantoina, sole żelaza, barbiturany i wiele innych; przed zgłoszeniem się na badanie należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, szczególnie moczopędnych).
• Powinno się unikać pobierania moczu do badania w czasie menstruacji (domieszka krwi może spowodować fałszywe stwierdzenie krwiomoczu) oraz podczas przyjmowania dużych ilości witaminy C (zaburza ona wyniki badania).

Mocz należy zebrać do specjalnego pojemnika (można go dostać w każdej aptece). Przed jego zebraniem konieczne jest dokładne umycie okolicy narządów płciowych, szczególnie ujścia cewki moczowej. Mocz zbiera się do pojemnika w ilości ok. 50 ml metodą środkowego strumienia – polega ona na oddaniu małej porcji moczu do toalety, a następnie rozpoczęciu jego zbierania do pojemnika. Końcową, pozostałą jeszcze w pęcherzu część moczu należy oddać ponownie do toalety. Próbka powinna zostać dostarczona do laboratorium jak najszybciej – najlepiej w ciągu 2-3 godzin. Wynik badania dostępny jest zwykle już następnego dnia.

Wartości referencyjne badania moczu

Prawidłowy wynik badania ogólnego moczu wygląda następująco:

• cechy fizyczne:
  • barwa – jasnosłomkowa do żółtej,
  • przejrzystość – przejrzysty,
  • zapach – charakterystyczny,
  • odczyn pH – 4,5-8 (najczęściej wynosi około 6,5)
  • ciężar właściwy – zwykle 1,015-1,030 kg/l
• cechy biochemiczne:
  • białko – nieobecne (ujemne, -); w zależności od metody badania, wynik może być podany w formie stężenia – np. 100 mg/l lub znaków + - im więcej +, tym większa jest ilość białka w moczu;
  • glukoza – nieobecna (ujemne, -); wartości podwyższone mogą być podane w formie takiej jak opisano wyżej;
  • związki ketonowe – nieobecne (ujemne, -); w przypadku ich obecności wynik podany bywa w formie znaków + - im ich więcej, tym więcej ketonów w moczu
  • bilirubina – nieobecna (ujemna, -); wynik podwyższony w formie znaków +;
  • urobilinogen – w normie; wynik podwyższony w formie znaków +; zdrowy człowiek wydala do 4 mg urobilinogenu na dobę; wg niektórych specjalistów wynik ten powinien być nie większy niż 1 mg/dobę;
  • azotyny – nieobecne (ujemne, -);
  • hemoglobina i mioglobina – nieobecne (ujemne, -);
• badanie mikroskopowe (tzw. osad moczu):
  • erytrocyty – 0-3 w polu widzenia; jeśli badane są testem paskowym, ich liczbę wyraża się w postaci znaków +;
  • leukocyty – 0-5 w polu widzenia; jeśli badane są testem paskowym, ich liczbę wyraża się w postaci znaków +;
  • nabłonki – nieobecne lub nieliczne nabłonki płaskie;
  • wałeczki – nieobecne lub pojedyncze wałeczki szkliste (3-5);
  • kryształy – nieobecne lub niewielkie ilości kryształów kwasu moczowego, szczawianowych lub wapniowo-fosforanowych.

Należy mieć na uwadze, że wartości referencyjne mogą różnić się nieznacznie od podanych zależnie od metod stosowanych w laboratorium. Dlatego też wartości prawidłowe podane są zwykle razem z wynikiem badania.

Interpretacja wyniku badania moczu

Odchylenia w badaniu ogólnym moczu mogą świadczyć o istnieniu bardzo różnorodnych zaburzeń. Możliwe powody nieprawidłowych wyników poszczególnych oznaczeń mogą być następujące:

Cechy fizyczne

Zabarwienie moczu może być zmienione przez spożywanie niektórych pokarmów lub przyjmowanie leków, które ulegają w organizmie przekształceniu i trafiają do moczu. Sytuacja ta nie jest powodem do niepokoju. Bywa jednak, że w wyniku nieprawidłowych procesów w organizmie tworzone są w nadmiernej ilości elementy zmieniające kolor moczu.

• Czerwonawy odcień może być spowodowany przez przedostanie się do moczu erytrocytów (krwiomocz), hemoglobiny (pochodzi ona z rozpadu czerwonych krwinek) lub mioglobiny (uwalniana jest przez uszkodzone komórki mięśniowe).
• Kolor mleczny może sugerować obecność dużej ilości leukocytów (ropomocz – występuje w infekcji układu moczowego) i bakterii lub tłuszczów.
• Brunatne zabarwienie może świadczyć o przedostawaniu się do krwi dużej ilości bilirubiny (np. w kamicy pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych).
• Zielononiebieski mocz pojawia się przy zakażeniu bakteriami z rodzaju Pseudomonas.

Zmętnienie moczu obserwowane jest w przypadku obecności w nim bakterii i dużej ilości leukocytów (np. w infekcjach układu moczowego) oraz przy wytrącaniu się kryształów fosforanowych i moczanowych.

Zapach moczu może być zmieniony w infekcjach bakteryjnych (często określany jest jako gnilny), w przypadku obecności związków ketonowych w moczu (zapach owocowy – np. w cukrzycy), w niektórych chorobach genetycznych (choroba syropu klonowego – mocz przyjmuje słodkawy zapach podobny do karmelu, fenyloketonuria – zapach mysi).

Odczyn moczu (wyrażany przez pH) jest wynikiem stosowanej diety oraz procesów metabolicznych zachodzących w nerkach, wątrobie i płucach. Dieta bogatobiałkowa oraz spożywanie dużych ilości witaminy C powoduje obniżenie pH moczu (zakwaszenie), natomiast spożywanie dużej ilości warzyw skutkuje jego podniesieniem (mocz jest bardziej zasadowy). Do stanów patologicznych powodujących zakwaszenie moczu należą:

• kwasica metaboliczna (np. po silnych biegunkach),
• kwasica oddechowa (np. w ciężkich chorobach płuc, jak POChP),
• głodzenie,
• zatrucie glikolem etylenowym,
• nadmierne spożycie alkoholu,
• źle kontrolowana cukrzyca.

Podniesienie pH moczu może być natomiast spowodowane przez infekcję bakteryjną dróg moczowych, wymioty i choroby nerek. Należy pamiętać, że złe przechowywanie próbki moczu powoduje zmianę jego odczynu na bardziej zasadowy.

Ciężar właściwy moczu jest wynikiem zdolności nerek do jego zagęszczania – im jest ono silniejsze, tym ciężar właściwy jest większy. U osoby zdrowej, która prawidłowo pobrała mocz do analizy, wynosi on zwykle co najmniej 1,023 kg/l. Wynik niższy może świadczyć o tym, że badany pił płyny w okresie 8 godzin przed badaniem – w tej sytuacji mocz ulega rozcieńczeniu i jego ciężar właściwy maleje. Może to być jednak również oznaka postępującej niewydolności nerek, które tracą zdolność do zagęszczania moczu lub odwracalnego zaburzenia tego procesu – np. w zapaleniu nerek.

• W ciężkich przypadkach niewydolności nerek ciężar właściwy moczu utrzymuje się na poziomie 1,010 kg/l bez względu na technikę pobrania próbki – jest to oznaka utraty zdolności nerek do zagęszczania.
• Wysoki ciężar właściwy moczu (powyżej 1,030 kg/l) występuje w stanach odwodnienia, kiedy nerki nasilają zagęszczanie moczu w celu ograniczenia utraty wody.

Do odwodnienia prowadzić mogą między innymi intensywny wysiłek fizyczny bez uzupełniania płynów, biegunka i wymioty, czy odmowa przyjmowania płynów. Poza stanami odwodnienia ciężar właściwy moczu wzrasta, kiedy znajdują się w nim substancje nieobecne w warunkach prawidłowych – np. glukoza w cukrzycy, duże ilości białka w zespole nerczycowym, środki cieniujące po badaniach radiologicznych. Sytuację taką podejrzewać można szczególnie w razie przekroczenia wartości 1,035 kg/l – nerki nie mają bowiem zdolności do silniejszego zagęszczania moczu.

Cechy biochemiczne

W warunkach prawidłowych przedostawaniu się białek do moczu zapobiega tzw. bariera filtracyjna. Położona jest ona w tzw. kłębuszkach nerkowych (w nich zachodzi początkowy etap filtracji krwi), między drobnymi naczyniami krwionośnymi i komórkami kłębuszka. Rozluźnienie lub zniszczenie tej bariery – trwałe lub przejściowe – powoduje przedostawanie się białek do moczu. W warunkach prawidłowych białko w moczu obecne jest w bardzo niewielkiej ilości. Zwiększenie jej nazywamy białkomoczem. Ze względu na przyczyny powstania białkomoczu, mówimy o jego typie czynnościowym, który spowodowany jest nasileniem filtracji w nerkach i „przeciskaniem” białek przez barierę oraz o spowodowanym nieprawidłowym działaniem nerek. Białkomocz czynnościowy spowodowany może być przez:

• duży wysiłek fizyczny,
• stres,
• gorączkę,
• drgawki,
• niską temperaturę,
• gwałtowne przegrzanie lub wychłodzenie organizmu,
• zastoinową niewydolność krążenia,
• lordozę lędźwiową.

Zdarza się również w trzecim trymestrze ciąży (nie jest nieprawidłowy jeśli nie przekracza 300 mg/dobę) oraz przy długim czasie spędzonym w pozycji stojącej (białkomocz ortostatyczny, nie powinien przekraczać 1 g/dobę).

Do innych chorób, w których przebiegu pojawia się białkomocz, należą między innymi:

• kłębuszkowe zapalenie nerek,
• uszkodzenie kłębuszków nerkowych w przebiegu cukrzycy,
• infekcje,
• zatrucia (np. rtęcią),
• autoimmunologiczne choroby kłębuszków nerkowych (np. nefropatia IgA),
• ciężkie nadciśnienie tętnicze,
• choroby dróg moczowych i wiele innych.

W ocenie powikłań cukrzycy stosuje się pojęcie tzw. albuminurii.

• Normoalbuminuria oznacza obecność białek w moczu w ilości nieprzekraczającej 20 mg/ml i nie jest uznawana za patologię.
• Zakres 20-200 mg/ml nazywany jest mikroalbuminurią i wymaga potwierdzenia w 2 kolejnych badaniach moczu przeprowadzonych w odstępie 2-3 miesięcy. Jeśli wynik powtarza się w 2 z 3 wykonanych badań, możemy mówić o nefropatii cukrzycowej (uszkodzeniu nerek w przebiegu cukrzycy).
• Wynik powyżej 200 mg/ml nazywany jest makroalbuminurią i oznacza poważne uszkodzenie nerek, prowadzące do powstania wyraźnych objawów (obrzęków, nadciśnienia tętniczego).

Częściej jednak do oceny albuminurii stosuje się dobową zbiórkę moczu.

Glukoza nie powinna być obecna w moczu. Prawidłowo działające nerki mają zdolność „przerzucenia” całej przefiltrowanej glukozy do krwi pod warunkiem, że nie przekroczy ona tzw. progu nerkowego – dla glukozy wynosi on 160-180 mg/dl (stężenie we krwi). Przekroczenie tego progu wiąże się z pojawieniem się glukozy w moczu. Stan taki obserwujemy najczęściej w słabo kontrolowanej cukrzycy, w przebiegu której poziom glukozy we krwi znacznie wzrasta. Jego powodem mogą być również zaburzenia hormonalne (np. choroby nadnerczy), choroby wątroby oraz niektóre leki. W rzadkich przypadkach zdarza się, że obecność glukozy w moczuwynika z zaburzeń pracy kanalików nerkowych, które prowadzą do obniżenia lub utraty zdolności do jej resorpcji. Może to być spowodowane np. zatruciami ołowiem, rtęcią lub kadmem oraz innymi przyczynami, które wywołują zespół Fanconiego. Obecność glukozy w moczu w niewielkiej ilości dopuszczalna jest natomiast u kobiet w II i III trymestrze ciąży, jednak zawsze należy podejrzewać cukrzycę. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowego wyniku tego parametru po raz pierwszy zleca się zwykle dalsze badania w celu wykluczenia cukrzycy lub stanu przedcukrzycowego. Stan obecności glukozy w moczu nazywamyglukozurią.

Związki ketonowe to produkty nadmiernego spalania tłuszczów. Ma ono miejsce, kiedy organizm nie jest zdolny do wykorzystania glukozy do produkcji wystarczającej ilości energii – czy to z powodu jej niedoboru (w wypadku głodzenia, długotrwałego wysiłku fizycznego, alkoholizmu), czy braku możliwości dostarczenia jej do komórek (w źle kontrolowanej cukrzycy). W warunkach prawidłowych ketony wydalane są z moczem w ilości zbyt małej, żeby mogły być wykryte. Obecność ketonów w moczu nazywana jestketonurią.

Podwyższone stężenia w moczu barwników żółciowych – bilirubiny i urobilinogenu – wynikają z ich nadmiernej produkcji.

• Bilirubina pojawia się w moczu w przypadku chorób wątroby i dróg żółciowych (jak wirusowe zapalenie wątroby, kamica dróg żółciowych).
• Urobilinogen, będący produktem rozkładu bilirubiny wchłanianym z jelit, występuje w chorobach wątroby oraz w stanach nasilonej produkcji bilirubiny – np. wskutek zwiększonego niszczenia czerwonych krwinek (w anemiach hemolitycznych).

W żółtaczkach mechanicznych, spowodowanych np. kamicą dróg żółciowych lub nowotworami głowy trzustki, stężenie bilirubiny w moczu bywa obniżone (zwykle jednak nie ma możliwości obserwacji tego na wyniku badania ogólnego moczu).

Azotyny pojawiają się w moczu w wyniku przekształcenia azotanów (normalnego składnika moczu) przez bakterie wytwarzające odpowiednie enzymy. Do bakterii tych zaliczana jest między innymi Escherichia coli oraz inne bakterie Gram ujemne. Obecność azotynów w moczu wskazuje więc na infekcję dróg moczowych przez wymienione mikroorganizmy.

Obecność hemoglobiny w moczu to hemoglobinuria. Pojawia się przy nasilonym niszczeniu erytrocytów i wydostawaniu się hemoglobiny do krwi – występuje ono w wyniku:

• rozległych oparzeń,
• zakażeń,
• konfliktu serologicznego między matką i płodem,
• w chorobach autoimmunologicznych (kiedy układ odpornościowy niszczy własne czerwone krwinki).

Mioglobinuria natomiast to stan obecności w moczu mioglobiny (białka charakterystycznego dla mięśni szkieletowych). Mioglobina pojawia się w moczu w wyniku uszkodzenia mięśni:

• przez intensywny wysiłek fizyczny,
• urazy i zmiażdżenia,
• zakażenia,
• toksyny (np. jad żmij),
• zapalenie mięśni,
• w przebiegu niektórych chorób genetycznych.

Badanie mikroskopowe osadu moczu

Obecność erytrocytów w moczu w zwiększonej liczbie nazywana jest krwinkomoczem (krwiomoczem mikroskopowym) jeśli obserwowana jest pod mikroskopem, ale nie zmienia zabarwienia moczu lub krwiomoczem makroskopowym, jeśli dodatkowo widoczne jest czerwonawe zabarwienie moczu. Każde przekroczenie wartości prawidłowych liczby czerwonych krwinek w moczu wymaga dalszej diagnostyki. Może ono wynikać zarówno z chorób układu moczowego, jak i z innych przyczyn – urazów, przyjmowania niektórych leków (przede wszystkim z przedawkowania środków osłabiających krzepliwość krwi), intensywnego wysiłku fizycznego, czy skazy krwotocznej.

Choroby układu moczowego dające objaw krwiomoczu to między innymi:

• kolka nerkowa (spowodowana zwykle przez kamień „wędrujący” przez drogi moczowe i blokujący odpływ moczu),
• nowotwory układu moczowo-płciowego,
• stany zapalne w obrębie układu moczowego – w tym spowodowane infekcjami (np. pęcherza, cewki moczowej),
• zakrzepica żył nerkowych.

Należy zauważyć, że w badaniu ogólnym moczu nie da się rozróżnić tzw. krwiomoczu prawdziwego od rzekomego – spowodowanego domieszką krwi spoza układu moczowego, np. menstruacyjnej lub pochodzącej z krwawiących żylaków odbytu (dlatego tak ważny jest sposób zebrania moczu do badania). Nie jest również możliwa ocena nasilenia choroby powodującej zwiększenie liczby erytrocytów w moczu – wymagana jest więc bardziej szczegółowa diagnostyka. Czasami liczbę erytrocytów w moczu bada się z użyciem testu paskowego. Zdarza się, że wynik takiego testu jest ujemny mimo obecności zwiększonej liczby erytrocytów w badaniu pod mikroskopem – sytuacja taka może wynikać z nadmiernego spożywania witaminy C.

Stan zwiększenia liczby leukocytów w moczu nazywany jest leukocyturią, jeśli natomiast prowadzi on do zmętnienia moczu (często jest on dodatkowo barwy mlecznej i ma charakterystyczny zapach), mówimy o ropomoczu.

• Leukocyturia pojawia się jako objaw zapalenia którejś z części układu moczowego – może ono mieć pochodzenie infekcyjne (wirusowe, bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze), alergiczne, nowotworowe (np. w guzach pęcherza moczowego) oraz być spowodowane kamicą moczową.
• Ropomocz wiąże się zwykle z obecnością dużej ilości bakterii w moczu, ale mogą one być nieobecne w przypadku gruźlicy układu moczowego, zakażeniach pierwotniakami, w grzybicy, w raku pęcherza i w kamicy moczowej.

U mężczyzn leukocyturia może również wystąpić w zakażeniu gruczołu krokowego. Leukocyty pojawiają się w zwiększonej liczbie również w przypadku odrzucania przeszczepu w obrębie układu moczowego. Fałszywie dodatni wynik otrzymuje się zwykle w wyniku zanieczyszczenia próbki podczas jej pobierania (np. śluzem z pochwy).

Nabłonki mogą pojawiać się w moczu w wyniku „odrywania się” komórek wyściełających drogi moczowe na różnych ich poziomach. Zależnie od poziomu układu moczowego, komórki nabłonkowe mają różny wygląd. U zdrowych osób obecne mogą być w niewielkiej ilości wyłącznie nabłonki płaskie, które pochodzą z końcowych odcinków dróg moczowych – z cewki moczowej i pęcherza moczowego. Złuszczanie się ich jest naturalnym procesem i zwykle nie budzi podejrzeń stanu chorobowego. Zwiększenie liczbynabłonków w moczu wskazuje jednak na podrażnienie błony śluzowej układu moczowego – ma to miejsce:

• w stanach zapalnych (np. infekcjach),
• po zabiegach urologicznych,
• a w przypadku komórek o wyglądzie odbiegającym od normalnego – w procesach nowotworowych.

Inne rodzaje komórek nabłonkowych mogących wystąpić w moczu to tzw. nabłonki okrągłe i nabłonek kanalików nerkowych. Ich pojawienie się może wskazywać na:

infekcję górnych partii układu moczowego (np. nerek),

• wystąpienie chorób wirusowych wpływających na cały organizm (przykładami są odra, cytomegalia, ciężkie wirusowe zapalenie wątroby),
• uszkodzenie nerek przez toksyny,
• różnego rodzaju zapalenia nerek,
• odrzucanie przeszczepionej nerki.

Wałeczki to wydłużone struktury powstające podczas przeciskania się różnego rodzaju materiału przez kanaliki nerkowe. Mogą je tworzyć zlepione białka, tłuszcze i komórki. Wyróżnia się wiele rodzajów wałeczków, z których tylko szkliste mogą być obecne w niewielkiej ilości u osoby zdrowej. Zbudowane są one wyłącznie z białka wytwarzanego przez komórki nabłonkowe kanalików nerkowych. Wystąpienie wałeczków szklistych w moczu w zwiększonej ilości może wystąpić po dużym wysiłku fizycznym, podczas gorączki i stanów podgorączkowych oraz w podrażnieniu toksycznym nerek.

Obecność każdego innego rodzaju tych struktur świadczy o istniejącej patologii. Na podstawie typu wałeczków można podjąć próbę różnicowania choroby.

• Wałeczki ziarniste są objawem zniszczenia miąższu nerek.
• Wałeczki leukocytowe, złożone z białych krwinek, nasuwają podejrzenie odmiedniczkowego zapalenia nerek.
• Wałeczki erytrocytowe, zbudowane z czerwonych krwinek, pojawiają się w przebiegu kłębuszkowego zapalenia nerek.
• Wałeczki nabłonkowe powstają ze zniszczonego nabłonka cewek nerkowych i świadczą o ich uszkodzeniu.
• Wałeczki tłuszczowe pojawiają się w zespole nerczycowym. Ostatni typ wałeczków – woskowe – powstają w wyniku ciężkiego uszkodzenia nerek.

Kryształy pojawiają się w moczu w wyniku wytrącania się w nim składników mineralnych. Wydalanie składników krystalicznych z moczem nazywamy krystalurią. Kryształy mogą powstawać szczególnie w przypadku zmiany pH moczu i przy zwiększeniu ilości składników je budujących. Obecność niektórych rodzajów kryształów może nasuwać podejrzenie różnorodnych zaburzeń. Zaliczamy do nich kryształy cystynowe, leucynowe, tyrozynowe, ksantynowe i kryształy niektórych leków.

Mniej ważne diagnostycznie są kryształy kwasu moczowego, szczawianiu wapnia, fosforanu wapnia, węglanu wapnia i fosforanu magnezowo-amonoego. Skład obecnych w moczu kryształów może być wskazówką pomocną w określeniu rodzaju złogów w kamicy układu moczowego.

Należy pamiętać, że badanie ogólne moczu jest badaniem mającym na celu wykryć obecność patologii, ale nie wystarczy zwykle do postawienia dokładnej diagnozy. Dlatego też w razie wykrycia nieprawidłowości lekarz zlecić może wykonanie bardziej szczegółowych badań.